Độc hoạt tang ký sinh – Tam tý thang

Bài thuốc Độc hoạt tang ký sinh –  Xuất xứ Thiên kim phương – Công dụng: Khư phong thấp, chỉ tý thống, ích Can Thận, bổ khí huyết. Chủ trị Tý chứng nhật cửu, Can Thận lưỡng hư, khí huyết bất túc

1. Thành phần bài thuốc – Tác dụng chủ trị

Cách dùng: Sắc chia 2 lần uống trong ngày.

Tác dụng: Trừ phong thấp, giảm đau, dưỡng Can, Thận, bổ khí huyết.

2. Phân tích bài thuốc – Ứng dụng lâm sàng

Phân tích bài thuốc

Độc hoạt, Tang ký sinh khu phong trừ thấp, dưỡng huyết hòa vinh, hoạt lạc thông tý là chủ dược; Ngưu tất, Đỗ trọng, Thục địa bổ ích Can Thận, cường cân tráng cốt; Xuyên khung, Đương qui, Thược dược bổ huyết, hoạt huyết; Đảng sâm, Phục linh, Cam thảo ích khí kiện Tỳ, đều có tác dụng trợ lực, trừ phong thấp; Quế tâm ôn Can kinh; Tần giao, Phòng phong phát tán phong hàn thấp. Các vị thuốc hợp lại thành một bài thuốc có tác dụng vừa trị tiêu bản vừa phù chính khu tà, là một phương thường dùng đối với chứng phong hàn thấp tý.

Ứng dụng lâm sàng: 

+ Trường hợp chứng hàn tý lâu ngày, cần thêm Xuyên ô, Thiên niên kiện, Bạch hoa xà để thông kinh lạc, trừ hàn thấp. 

+ Trường hợp viêm khớp mãn tính, đau lưng, đau khớp lâu ngày, đau thần kinh tọa thuộc chứng Thận hư, khí huyết bất túc, dùng bài này gia giảm có kết quả tốt.

Lâm sàng hiện nay:

+ Trị thần kinh tọa đau: Dùng bài này bỏ Quê tâm, Can địa hoàng, Phục linh, Bạch thược, thêm cẩu tích, Thỏ ty tử, Tục đoạn, Hoàng kỳ, Hy thiêm thảo, Hồng hoa. Trị 19 ca. Do ngoại thương gây đau, thêm Nhũ hương, Một dược. Đùi nặng đau thêm Ý dĩ nhân. Tê dại thêm Mộc qua, Hắc mộc nhĩ. Sợ lạnh, thêm Quế chi. Kết quả: Đều khỏi (Liễu Ninh trung y tạp chí 8,1982).

+ Trị thần kinh tọa đau: Dùng bài này tăng Tang ký sinh, Ngưu tất, Đỗ trọng. Trị 100 ca. Kết quả: Khỏi 87, đỡ 7, có chuyển biến 3, không khỏi 3 (Thực dụng trung y nội khoa tạp chí 1, 1990).

+ Trị gai cột sống: Trị 110 ca, trong đó, do thoái hoá đốt sống 48 ca, do chấn thương 62. Vùng lưng lạnh đau, tăng lượng Quế tâm. Vùng lưng nóng đau, Thêm Ý dĩ, Tang chi. Lưng đau nhiều, cử động khó khăn, thêm Cẩu tích, Ô xà. Lưng đau làm đi lại khó khăn, tăng Thược dược, Cam thảo, phối hợp dùng Nhũ hương, Một dược, Sinh xuyên ô, Bạch giới tử, trộn với giấm, xào nóng, đắp lúc thuốc âm ấm. Kết quả: Khỏi 67 (lưng hết đau, cử động dễ dàng, sau 1 năm không thấy tái phát), đỡ 41 (các triệu chứng đều hết, vùng đau hoạt động được, trong 1 năm có bị tái phát, dùng thuốc như cũ lại khỏi), 2 ca không kết quả (Hà Bắc trung y 1, 1990).

+ Trị chân sưng bì (như da voi): Dùng bài thuốc này uống trong, phối hợp dùng Mạn đà la hoa 30g hoặc Phụng tiên hoa 120g, nấu lấy nước để rửa. Trị 8 ca. Kết quả: Các chứng lạnh, đau đều hết, da bớt sưng bì (Chiết Giang trung y tạp chí 3, 1959).

3. Trích dẫn y văn

Trương Bỉnh Thành nói: Đây cũng do Can Thận hư mà ba khí (phong, hàn, thấp) xâm nhập. Cho nên dùng Thục địa, Ngưu tất, Đỗ trọng, Ký sinh bổ Can ích Thận, mạnh gân khoẻ xương. Quy, Thược, Xuyên khung hoà dinh, dưỡng huyết, tức là nói trị phong trước hãy trị huyết, huyết thông hành thì phong tự diệt vậy. Sâm, Linh, Cam thảo ích khí bổ Tỳ, lại cũng là muốn trừ tà trước hãy bổ chính, chính mạnh thì tà tự trừ vậy. Nhưng bệnh do Can Thận hư trước, chính mạnh thì tà tự trừ. Nhưng bệnh do can thận hư trước, tà khí tất thừa hư thâm nhập, cho nên dùng Độc hoạt, Tế tân vào kinh Thận lục soát phong núp trong ấy mà tống ra ngoài. Quế tâm vào phần huyết của Can Thận mà trừ hàn. Tần giao, Phòng phong tà những vị tá sứ trị phong, chạy khắp cơ biểu và phong hay thắng thấp vậy (Thành phương tiện độc).

4. Bài thuốc Tam tý thang

Xuất xứ Phụ nhân lương phương

Thành phần bài thuốc: Tức bài ‘Độc hoạt hỷ sinh thang’ bỏ Tang ký sinh, thêm Hoàng kỳ, Tục đoạn, Gừng tươi, sắc uống.

Tác dụng: ích Can Thận, bổ khí huyết, trừ phong thấp.

Chủ trị: giống như bài ‘Độc hoạt ký sinh thang’.

Nguồn: L/y Hoàng Duy Tân

Xem thêm: 

• Bài thuốc Quyên tý thang
• Bài thuốc Linh giác câu đằng thang
• Bài thuốc Hoắc hương chính khí tán