Bài thuốc Toan táo nhân thang – Xuất xứ Kim quỹ yếu lược – Tác dụng Dưỡng Tâm an thần, thanh nhiệt trừ phiền
Mục Lục
1. Thành phần bài thuốc – Tác dụng chủ trị
| Toan táo nhân (quân) 12-20g | Phục linh (thần) 12g |
| Tri mẫu (thần) 8-12g | Xuyên khung (tá) 4-6g |
| Cam thảo (sứ) 4g |
Cách dùng: sắc uống, vào buổi chiều và tối trước khi đi ngủ.
Tác dụng: Dưỡng huyết an thần, thanh nhiệt trừ phiền.
Chủ trị: Trị Can huyết không đủ sinh ra chứng hư phiền, khó ngủ, tim hồi hộp, váng đầu, hoa mắt, ra mồ hôi trộm, miệng họng khô, mạch Huyền hoạt Tế Sác.
2. Phân tích bài thuốc – Ứng dụng lâm sàng
Phân tích bài thuốc
Toan táo nhân bổ can dưỡng huyết, lù chủ dược; phò tá có Xuyên khung, dẫn thuốc lên vùng đầu mặt, sơ can tán uất; Tri mẫu tư âm giáng hỏa để thanh can dương; Phục linh hỗ trợ Táo nhân định tâm an thần; Cam thảo hoãn cấp diều trung. Bài này dùng trị bệnh Can khí uất kết hoá hoả gây ra mất ngủ.
Ứng dụng lâm sàng
Bài này thường dùng trị mất ngủ trong bệnh suy nhược thần kinh do Can huyết không đủ, suy nhược thần kinh, rối loạn tiền mãn kinh, huyết áp cao, bệnh về tim dẫn đến hồi hộp, mất ngủ, chóng mặt, mồ hôi trộm, di tinh.
Gia giảm:
+ Có hư nhiệt, thêm Đương quy, Bạch thược, Sinh địa để dưỡng âm huyết, lương huyết, hòa Can, thanh nhiệt.
+ Ra mồ hõi nhiều, thêm Mạch mòn, Ngũ vị để an thần, liễm hãn.
+ Tim hồi hộp nhiều, khó ngủ, thêm Long xĩ để trấn kinh.
+ Trường hợp tâm khí hư, người mệt mỏi, thêm Đảng sâm, Long Xỉ để ích khí, trấn kinh.
3. Điều văn trong Kim quỹ yếu lược
Điều văn 17: Hư lao hủ phiền bất đắc miên, toan táo nhân thang chủ chi.
Dịch nghĩa
Đoạn này nói về chứng trị của hư lao tâm phiền mất ngủ. Chứng này do can âm bất túc tâm huyết khuy hư gây ra. Can âm bất túc thì sinh nội nhiệt, tâm huyết bất túc thì tâm thần bất an cho nên hư lao mất ngủ. Điều trị dùng
Toan táo nhân thang. Toan táo nhân dưỡng can âm; phục linh, cam thảo ninh tâm an thần; tri mẫu thanh hư nhiệt; xuyên khung lý huyết sơ can. Cộng chung có tác dụng dưỡng âm thanh nhiệt an thần ninh tâm.
“Tâm điển”: Khi thức thì hồn ngụ ở mắt, khi ngủ thì hồn tàng tại can. Ở người hư lao thì can khí bất túc nên hồn không có chỗ để tàng, mà hồn không tàng thì mất ngủ. Toan táo nhân bổ can liễm khí do đó là vị quân trong phương. Mà hồn không quay về chỗ cư ngụ thì trọc đàm táo hỏa sẽ thừa cơ hội kéo tới chiếm chỗ nên phiền sẽ xuất hiện cho nên dùng tri mẫu cam thảo để tiêu nhiệt nhuận táo; phục linh xuyên khung hành khí trừ đàm; tất cả đều là vì cứu can để hồn có chỗ gửi gắm.
4. Nghiên cứu lâm sàng và y án
+ Trị chóng mặt, mất ngủ: Dùng bài này gia giảm, trị tiền mãn kinh, rối loạn thần kinh, huyết áp cao, động mạch vành, tim đập nhanh mạnh, chấn thương não dẫn đến chóng mặt, mất ngủ, đều có kết quả (Tứ Xuyên trung y (12), 1987).
Y án:
Bệnh nhân họ Kha… nam 24 tuổi: Vì lao tâm quá độ dẫn tới dinh khí bất túc huyết hư không dưỡng tâm được mà tâm hư thì hồn bất thủ xá nên suốt đêm không ngủ hoa mắt ù tai tinh thần hoảng hốt, tứ chi vô lực, chính xung kiện vong, tâm trung hư phiền, hình thể tiều tụy, mạch huyền mà vô lực. Chứng này do lao tâm quá độ mà huyết hư không dưỡng tâm dẫn đến tâm thận bất giao gây chứng mất ngủ trầm trọng. Do có triệu chứng lao quyển huyết hư thích hợp dùng ích thận dưỡng tâm, hòa huyết an thần, dùng gia vị toan táo nhân thang với toan táo nhân 4 chỉ, phục linh 5 chỉ, phục thần 5 chỉ, xuyên khung 1 chỉ, ngũ vị tử 1 chỉ, đương quy 2 chỉ, thục địa 3 chỉ, tri mẫu 3 chỉ, bá tử nhân 3 chỉ, viễn chí 3 chỉ, cam thảo 1 chỉ. Sau khi uống thuốc thì đêm đó có thể ngủ yên. Tiếp tục 2 thang nữa thì ngủ khá tốt các triệu chứng khác giảm. Tiếp tục uống cho tới bình phục.
5. Trích dẫn y văn
+ La Khiêm Phủ nói: ‘Sách ‘Nội kinh’ viết: ‘Can tàng cân, người ta nằm thì huyết dồn về Can’. Lại viết: ‘Can là gốc của sự mỏi mệt’, cũng như ‘Lao động quá thì dương khí càng thịnh; Mỏi mệt quá thì tổn thương Can; Lao phiền quá thì âm tinh tuyệt; Can thương tinh tuyệt thì hư lao, hư phiền, chắc chắn sẽ không nằm được”. Táo nhân chua, bình, ứng với Thiếu dương mộc mà trị Can, quá lắm thì nên thu, nên bổ, dùng Toan táo nhân tới hai thăng, để snh tân huyết, dưỡng Can huyết, tức là lấy vị chua để thu liễm, láy vị chua để bổi bổ là như vậy, Nhưng Can khí uất muốn tán, lấy Xuyên khung cay tân mà tán, để giúp cho Táo nhân thông Can điểu vinh, nên lại nói lấy cay để bổ. Can khí cấp muốn hoãn, hoãn thì lấy Cam thảo ngọt, hoãn, để phòng Xuyên khung sơ tiết quá gấp, đó tức là lấy thổ để bảo vệ. Tuy nhiên, sợ rằng lao động nhọc mệt quá thì hỏa phát, âm bị tổn thương, dương khí vượng, phần dương không đi vào âm, mà vẫn không ngủ được, cho nên mượn Tri mẫu làm tá để bổ âm thuỷ mà chế hoả, Phục linh lợi dương thuỷ (nước tiểu) để bình âm, làm cho thuỷ mạnh lên thì hoả tự yên, hoả thanh thì thần cũng yên tĩnh. Thật là bài thuốc trị Can bị hư lao cực kỳ diệu nhất (Sán bổ danh y phương luận)
Nguồn: Tồng hợp
Xem thêm: