Bài thuốc Bán hạ hậu phác thang – Xuất xứ Kim quỹ yếu lược – Hành khí tán kết, giáng nghịch hoá đờm.
Mục Lục
1. Thành phần bài thuốc – Tác dụng chủ trị
| Bán hạ chế (quân) 8-16g | Hậu phác (thần) 8-12g |
| Phục linh (tá) 12-16g | Tô diệp (tá) 6-12g |
| Sinh khương (tá) 8-12g |
Cách dùng: Sắc, chia làm 4 lần uống ấm
Tác dụng: Hành khí khai uất, giáng nghịch hoá đờm.
Chủ trị: Trị đờm khí uất kết, trong họng như có vật ngăn trồ, nhổ, nuốt khó khăn (mai hạch khí), ngực sườn đầy tức, đau, hoặc ho, khó thở, hoặc nôn, rêu lưỡi nhuận hoạt, trắng, mạch Huyền Hoạt hoặc Huyền Hoãn.
Kiêng kỵ: Âm hư, đờm hoả uất kết: không nên dùng.
2. Phân tích bài thuốc – Ứng dụng lâm sàng
Phân tích bài thuốc
Bán hạ hoá đờm tán kết, hoà Vị, giáng nghịch; Hậu phác hành khí khai uất, trừ mãn, đều là chủ dược; Bán hạ giáng nghịch, hoá đờm giúp Hậu phác tuyên Phế tán kết; Phục linh thẩm thấp kiện Tỳ, giúp Bán hạ hoá đờm; Sinh khương ôn Tỳ, giáng nghịch, hoà trung. Các vị thuốc hợp lại có tác dụng hành khí khai uất, giáng nghịch, hoá đờm.
Gia giảm:
+ Trường hợp ngực sườn đau tức nhiều, thêm Mộc hương, Thanh bì, Chỉ xác dể hành khí, giảm đau.
+ Nôn nhiều, thêm Bán hạ, Sinh khương hoặc Sa nhân, Bạch đậu khấu, Đinh hương để giáng nghịch, cầm nôn. Đờm thấp không nặng, thêm Đại táo 2 quả để hoà trung, kết hợp dùng Sinh khương điều hoà Vinh Vệ, thông đạt khí cơ gọi là bài ‘Tứ thất thang’(Hoà tễ cục phương).
Bài này có thể dùng trị co thắt thực quản, bệnh hysteria (có cảm giác trong họng có dị vật), đau dạ dày cơ năng hoặc nôn mửa, viêm Phế quản cấp, mãn tính, ho nhiều đờm, thuộc hội chứng khí trệ, đờm tắt.
Nghiên cứu lâm sàng Bán hạ hậu phác thang
+ Trị mai hạch khí: Dùng bài này, thêm Hoàng liên, Ngô th du, trị 74 ca. Trong đó, có 13 ca chỉ có mai hạch khí, 22 ca kèm rối loạn đường ruột, 14 ca kèm viêm họng mạn, 12 ca kèm rối loạn mạch máu, 4 ca kèm bệnh mạch máu tim, 9 ca kèm bệnh về xương. Kết quả đạt 44,6% (Chiết Giang trung y tạp chí 8, 1983).
3. Trích dẫn y văn
> Trong họng như có cục thịt tắc nghẹn là nói trong họng có đờm dãi tựa như cục thịt nướng, khạc không ra, nuốt không xuống, tức ngày nay gọi là bệnh mai hạch khí. Bệnh này nguyên nhân do thất tình, uất khí ngưng tụ bọt dãi mà thành, cho nên dùng Bán hạ, Hậu phác, Sinh khương vị cay để tốn kết, vị đắng giáng nghịch, Phục lính giúp Bán hạ để lợi thuỷ ẩm, dẫn đờm dãi, tư bổ khí thơm để tự khỏi. Chứng này nam giới cũng có, không riêng gì phụ nữ (Y tông kim giám).
> Bài này chủ trị chứng mai hạch khí. Chứng này thường do thất tình uất kết, chức năng tuyên giáng của Phế và vị bị rối loạn, làm cho khí trệ đờm ngưng, xuất hiện chứng trong họng như có vật gì cản trở, nuốt mửa không hết được, đó là dấu hiệu đặc trưng của chứng này. Dùng bài này hành khí khai uất, giáng nghịch, hoá đởm, khí hành đờm tiêu thì các chứng khác tự hết. Nhưng trong bài này đều là thuốc khổ ôn, tân táo, chỉ thích hợp với chứng khí uất đờm kết, nếu có chứng họng khô, gò má đỏ, lưỡi đỏ ít rêu, âm hao, tân dịch ít, thì tuy có đủ đặc trưng của chứng mai hạch khí, cũng không nên sử dụng bài này, Vì những thuốc khổ ôn, tân táo sẽ làm hại âm hao dịch, nếu dùng không đúng, có thể sẽ làm cho càng tổn thương hơn, gây ra biến chứng khác (Thượng Hải phương tễ học).
Nguồn: L/Y Hoàng Duy Tân
Xem thêm: