Chứng Hàn nhiệt vãng lai

Hàn nhiệt vãng lai là chỉ ở hàn với phát nhiệt thay phiên nhau phát sinh. Trên lâm sàng rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra tình trạng này.

1. Khái niệm Hàn nhiệt vãng lai

Hàn nhiệt vãng lai là chỉ chứng ố hàn (sợ lạnh) với phát nhiệt thay nhau phát sinh. Hàn nhiệt vãng lai khác với chứng “ố hàn phát nhiệt”. Vì loại sau là ố hàn với phát nhiệt đồng thời xuất hiện; còn hàn nhiệt vãng lai lại là hàn nhiệt thay nhau xuất hiện. Có nghĩa là khi phát nhiệt thì không có hàn, khi có hàn lại không phát nhiệt, cần phân biệt.

2. Phân biệt chứng thường gặp

3. Phân tích chứng trạng

– Chứng do tà vào Thiếu dương:

Bệnh ở thái dương thương hàn không giải, tà truyền vào thiếu dương. Thiếu dương ở bán biểu bán lý, khi ngoại tà xâm phạm, tà với chính tranh nhau. Tà khí thắng thì ố hàn, chính khí thắng thì phát nhiệt, cho nên có chứng hàn nhiệt vãng lai. Mục Biện Thiếu dương bệnh mạch chứng tính trị – Thương hàn luận viết: ” Thái dương bệnh không giải, chuyển vào thiếu dương, dưới sườn rắn đầy, nôn khan, không ăn được, vãng lai hàn nhiệt”.

Yếu điểm biện chứng là ngoài chứng hàn nhiệt vãng lai còn có chứng của Thiếu dương như miệng đắng họng khô, ngực sườn đầy tức, mạch huyền … Pháp trị hòa giải Thiếu dương;  Phương trị: Tiểu Sài hồ thang.

– Chứng do ngoại cảm Ngược tà:

Phần nhiều phát sinh vào mùa Hè Thu, sách Y tông tất độc có viết “Ngược tật phần nhiều do phong hàn thử thấp tà khí ở trời làm tổn thương”.  Ngược luận sách Tố vấn có bàn rất rõ: “Ngược lúc đầu mới phát, trước tiên từ da lông xuyên vào huyệt thì phát bệnh, rét run cầm cập, lưng và cột sống đau. Hàn tà rút thì cả trong và ngoài đều nóng, đầu đau như bổ, khát muốn uống nước lạnh”.

Yếu điểm biện chứng là: Chứng hàn nhiệt vãng lai phát cơn có giờ giấc, 2 ngày một lần hoặc 3 ngày một lần (đó là Chính ngược) hoặc nhiệt nhiều hàn ít (Ôn ngược) hoặc hàn nhiều nhiệt ít (Hàn ngược).  

Điểm khác nhau giữa với chứng do tà vào Thiếu dương ở chỗ: Chứng do tà vào thiếu dương thì ố hàn phát nhiệt không có giờ nhất định, có thể một ngày phát vài cơn, bệnh tình thời ngắn. Và có chứng của Thiếu dương. Chứng hàn nhiệt vãng lai do ngoại cảm ngược tà thì lại phát đúng giờ, và không có chứng của thiếu dương.

Điều trị chứng do ngược tà nên khứ tà tiệt ngược; chọn cùng phương Tiệt ngược thất bảo ẩm. Nếu người thể trạng yếu bị tái phát,  dùng Hà nhân ẩm.

– Chứng do thấp nhiệt uất nghẽn ở tam tiêu:

Chứng này cho tà nhiệt đờm trọc của bệnh Thấp ôn ẩn náu ở Tam tiêu mà không giải. Tam tiêu khí hóa mất chức năng.

Xuất hiện chứng trạng yếu điểm là: Hàn nhiệt lúc phát lúc không, ngực bụng bĩ đầy, trướng bụng, tiểu tiện vàng mà sẻn, rêu lưỡi nhớt … Điều trị nên phân tiêu để tiết bỏ tà, thư triển khí cơ. Dùng phương Hoàng liên ôn đởm thang gia vị.

4. Trích dẫn y văn

– Vệ khí với tà khí cùng khởi thì phát bệnh, nếu tách rời tà khí thì bệnh lui. Đồng thời thuộc âm thì hàn, đồng khởi thuộc dương thì hết nhiệt. Tách khỏi âm thì hết hàn, tách khỏi dương thì nhiệt. Còn như sang ngày khác mà lại thấy đồng khởi, đó là bệnh quay lại (Ngược lại nhiệt – Y học cương nục).

– Vãng lai hàn nhiệt là âm dương tranh thắng nhau. Dương bất túc thì trước hàn sau nhiệt. Âm bất túc thì trước nhiệt sau hàn  (Loại chứng –  Hoạt Nhân thư).

5. Bảng cóm tắt chứng hàn nhiệt vãng lai

Triệu Tùng

Chẩn đoán phân biệt chứng trạng

Xem thêm:

• Chữa bệnh cảm mạo theo Đông y
• Chứng Không có mồ hôi
• Chứng Ngũ tâm phiền nhiệt