Bài thuốc Hoàng liên giải độc thang

Bài thuốc Hoàng liên giải độc thang – Xuất xứ: Ngoại đài bí yếu chủ trị tam tiêu hỏa độc chứng

1. Thành phần bài thuốc – Tác dụng chủ trị

Cách dùng: Sắc uống

Tác dụng: Tả hỏa, giải độc. Trị các chứng thực nhiệt, hoả độc, sốt cao, phiền táo, miệng táo, họng khô, điên cuồng mê loạn, hoàng đản thấp nhiệt, kiết lỵ, mụn nhọt chảy nước vàng, nóng quá đến thổ huyết, mũi ra máu, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch Sác có lực.

Kiêng kỵ: Người dương hư, không có thực hỏa, tỳ vị hư nhược, tân dịch hoặc huyết hư không nên dùng

2. Phân tích bài thuốc – Ứng dụng lâm sàng

Phân tích bài thuốc:

Bài này do những vị thuốc rất đắng, rất lạnh, tả hỏa, giải độc lập nên. Hoàng liên là chủ dược, có tác dụng tả hỏa ở tạng Tâm và trung tiêu; Hoàng cầm tả hoả ở thượng tiêu; Hoàng bá tả hoả ở hạ tiêu; Chi tử hỗ trợ thông tả hoả ở Tam tiêu. 4 vị hợp lại, có tác dụng tả hỏa, giải độc mạnh hơn, thích hợp dùng cho các chứng hoả nhiệt thịnh ở tam tiêu.

Ứng dụng lâm sàng:

+ Dùng bài này, cần phải lấy chứng vì hoả tà thịnh, nhiệt tuy mạnh nhưng chưa làm tổn thương tân dịch, chất lưỡi không sáng bóng và đỏ sẫm là thích hợp.

+ Nếu uất nhiệt, vàng da, thêm Nhân trần, Đại hoàng, tăng thêm tác dụng tiêu ứ giải độc.

+ Ung nhọt đinh độc, có thể giã nát đắp tại chỗ hoặc dùng thêm thuốc giải độc khác.

+ Bài này có thể dùng đối với các chứng huyết độc kiết lỵ, viêm phổi… thuộc chứng hoả độc thịnh. Đối với các chứng xuất huyết như thể huyết, chảy máu cam, phát ban có huyết nhiệt dùng thêm các vị thuốc lương huyết, thanh nhiệt như Huyền sâm, Sinh địa, Đơn bì, Mao căn.

3. Trích dẫn ý văn bài thuốc Đạo xích tán

+ Khi dùng bài này, cần phải lấy chứng vì hoả tà thịnh khắp cả trong ngoài, trên dưới, nhiệt tuy mạnh nhưng tân dịch chưa bị tổn thương, chất lưỡi không hiện ra màu sáng và đỏ tươi là thích hợp. Thôi Thị nói: “Trong trường hợp Vị có phân táo làm cho người ta nói bậy bạ, nhiệt thịnh cũng làm cho người ta nói bậy bạ. Nếu đại tiện bí mà nói bậy thì nên uống ‘Thừa khí thang’; đại tiện thông lợi mà nói bậy thì nôn uống ‘Hoàng liên giải nhiệt thang (tức là ‘bài này’). Như vậy có thể biết là chứng nói sảng của bài này là do hỏa nhiệt đốt mạnh, làm rối loạn thần minh mà gây ra, phép trị lấy thanh nhiệt tả hoả làm chủ yếu, không cần dùng bài Thừa khí để tẩy rửa. Ngoài ra, các chứng đau, mụn nhọt, đều thuộc tâm hoả. Những bệnh thuộc về mụn nhọt, đinh độc thuộc về hoả nhiệt sinh bệnh, cũng có thể dùng bài này để tả hỏa giải độc (Thượng Hải phương tễ học).

+ ‘Hoàng liên giải độc thang’ (‘Ngoại đài bí yếu) trị chứng nhiệt độ thịnh. Tê giác địa hoàng thang’ trị ôn bệnh nhiệt vào huyết phận. Hai bài thuốc đều trị chứng thổ huyết, chảy máu mũi, phát ban, nhưng cơ chế bệnh lý khác nhau. ‘bài thuốc’ trị chứng ngoại cảm lục dâm tà uất hóa nhiệt, hoặc bên trong tích nhiệt, tà nhiệt thịnh thành độc hỏa nhiệt thịnh tràn vào Tam tiêu, nhiễu loạn thần minh, nặng thì cuồng táo, thần chí mê mờ, không ngủ, nhiệt làm tổn thương tân dịch họng khô miệng ráo, nếu khí phận nhiệt thịnh lan sang huyết phận, bức máu tràn ra ngoài sinh các chứng chảy máu. Do tà nhiệt tại kinh dương, hỏa tính viêm lên trên, dương lạc tổn thương, huyết bức lên trên chảy máu mũi, thổ ra máu, tràn ra da thịt thì phát ban, không tổn thương âm lạc nên không có hiện tượng đại tiểu tiện ra máu. Do đó đặc điểm biện chứng của ‘Hoàng Liên giải độc thang’ là nhiệt thịnh, phiền táo, thần chí mê mờ, nói sảng, mạch Sác hữu lực. Chỉ có chứng chảy máu mũi, thổ huyết, phát ban có thể dùng ‘Hoàng liên giải độc thang’ (Trung y vấn đối).

4. Bài ca Bài thuốc

Nguồn: L/y Hoàng Duy Tân

Xem thêm:

• Bài thuốc Thanh dinh thang

• Bài thuốc Tê giác địa hoàng thang
• Hoàng liên a giao thang